گیربکس CVT یکی از انواع پرکاربرد گیربکس اتوماتیک است که در خودروهای داخلی زیاد به چشم میخورد. با ما همراه باشید.
ورود جعبه دنده‌های اتوماتیک به صنعت خودروسازی، در نیمه قرن بیستم قمری اتفاق افتاد. اما عمومیت یافتن استفاده از این گیربکس‌های جذاب و کاربردی را می‌توان به دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی نسبت داد. پس از رواج هرچه بیشتر استفاده از این گیربکس‌ها، تنوع آن‌ها نیز هر روز بیشتر و بیشتر شد. امروزه انواع مختلفی از گیربکس‌های اتوماتیک مانند شیفت ترونیک، تیپ‌ترونیک، دو کلاچه و … در صنعت خودروسازی شاهد هستیم.
یکی از رایج‌ترین و شناخته شده‌ترین گیربکس‌های اتوماتیک که در حال حاضر در خودروهای روز دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، گیربکس‌های CVT هستند. گیربکس CVT البته موافقان و مخالفان بسیاری دارد. در ادامه کمی بیشتر درمورد این گیربکس‌ها و معایب و مزایا آن‌ها صحبت خواهیم کرد.
گیربکس CVT چیست؟
احتمالا تاکنون نام گیربکس‌های انتقال قدرت متغیر یا گیربکس‌های انتقال قدرت پیوسته را شنیده‌اید. گاهی در بررسی مشخصات فنی خودروهای مورد نظرتان دیده‌اید که مدل گیربکس یکی از این دو نوع ذکر شده است. این مدل گیربکس که در انگلیسی Continuously Variable Transmission نامیده می‌شود درواقع همان گیربکس‌های CVT هستند.
در ایران گیربکس‌های CVT را بیشتر با خودروهای چینی می‌شناسیم. حال اینکه این نوع گیربکس در سال ۱۹۸۶ وارد صنعت خودروسازی شد و تاکنون در خودروهای کمپانی‌های معتبری مانند جنرال موتورز، آئودی، تویوتا، نیسان و هوندا به‌کار رفته است. گیربکس‌های CVT عمدتا عملکرد اقتصادی دارند و در کاهش مصرف سوخت نقش جدی بازی می‌کنند. به همین دلیل اغلب خودروهای لاین اقتصادی در جهان از این نوع گیربکس بهره می‌برند.
گیربکس CVT چگونه عمل می‌کند؟
به‌طور کلی گیربکس خودرو را باید اصلی‌ترین بخش سیستم انتقال قدرت آن دانست. سیستمی که قدرت تولیدی موتور را به چرخ‌ها منتقل می‌کند. گیربکس یا جعبه دنده، متشکل از یک پوسته فلزی و تعدادی چرخ‌دنده‌های بزرگ و کوچک و چند محور یا شفت است. انتقال قدرت و تغییر در شرایط آن، از طریق درگیری همین چرخ‌دنده‌ها اتفاق می‌افتد.
اما در گیربکس‌های CVT خبری از این چرخ‌دنده‌ها نیست. بلکه انتقال قدرت و تغییر در شرایط آن توسط یک جفت پولی که توسط یک تسمه فولادی به هم وصل شده‌اند صورت می‌گیرد. در گیربکس‌های معمولی (دستی یا اتوماتیک) این ضرایب چرخ‌دنده‌ها هستند که تعداد سرعت‌ها یا به‌اصطلاح دنده‌ها را مشخص می‌کنند. برای مثال می‌گوییم جعبه دنده این خودرو ۵ سرعته است.
این به آن معنی است که ضرایب چرخ‌دنده‌های آن ۵ است. در جعبه دنده‌های CVT اما تغییر سرعت انتقال قدرت با جابجایی پولی‌ها صورت می‌گیرد. به‌همین دلیل چیزی با عنوان ضریب دنده یا تعداد سرعت در این نوع گیربکس معنی پیدا نمی‌کند.
تکنولوژی‌های جدید در گیربکس CVT
حالت و فرم انتقال قدرت در گیربکس‌های CVT، نوعی کندی و کرختی را در عملکرد گیربکس مخصوص در شتاب‌گیری‌های اولیه ایجاد می‌کرد که باعث شکایت رانندگان می‌شد. این گیربکس‌ها به جعبه دنده‌های خنگ دربین خودروبازان حرفه‌ای معروف شده بودند.
چرا که زمانی که راننده نیاز به تمامی قدرت تولیدی موتور برای سرعت‌گیری‌های جدی داشت، جعبه دنده به سرعت ضریب دنده را سبک می‌کرد و راننده را با سردرگمی بدی مواجه می‌نمود. اما این عیب آزار دهنده ابتدا با تغییر در تنظیمات رایانه‌ای گیربکس‌ها بهبود یافت و امروزه نیز با به‌کارگیری تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر برای آن‌ها ضرایب دنده کاذب تعریف شده است که عملکرد‌شان را بهبود چشمگیری می‌بخشد.
در رایج‌تری نمونه می‌توان به گیربکس‌های CVT موجود در محصولات جدید کمپانی چینی چری ام‌وی‌ام اشاره کرد که از ۶ یا ۹ ضریب دنده کاذب بهره می‌برند و به‌وضوح عملکرد بهتری دارند.
مزایای گیربکس‌های CVT
به‌طور قطع این نوع گیربکس مزیت‌هایی نیز ارائه می‌کند که همچنان خودروسازان بزرگ مانند تویوتا و نیسان به استفاده از آن‌ها اصرار می‌ورزند و سعی در بهبود آن به‌منظور بهره‌مندی بیشتر از این نوع گیربکس دارند. برخی از مهمترین مزایای گیربکس های CVT عبارتند از:
- ارسال قدرت بهینه در تمامی شرایط و بهترین استفاده از تمامی قدرت موتور
- صرفه‌جویی در مصرف سوخت
- تعویض دنده نرم‌تر و راحت‌تر
- وزن کمتر
- سادگی تعمیر گیربکس اتوماتیک به‌دلیل ساختار ساده‌تر
البته باید اضافه کرد که گیربکس‌های CVT برای سازندگان نیز مزیت هزینه ساخت کمتر را به‌همراه دارند. به این معنی که این نوع گیربکس برای خودروسازان مقرون به‌صرفه‌ترند.
معایب گیربکس CVT
شرایط و عملکرد گیربکس‌های CVT امروزه نسبت به قبل تفاوت بسیاری کرده است و می‌توان گفت، تعداد مخالفان آن‌ها به وضوح کمتر شده است. اما هنوز هم در آن‌ها معایبی را می‌توان دید. معایبی که باعث می‌شود گیربکس‌های دو کلاچه همچنان محبوب‌تر و پرطرفدار باشند. برخی از مهمترین معایب گیربکس‌های CVT عبارتند از:
- ناتوانی در عملکرد اسپرت (ممکن است گیربکس‌های CVT دو حالته باشند. اما در عمل، عملکرد آن‌ها در حالت‌های مختلف تفاوت محسوسی ندارد.) و به‌طور کلی این نوع گیربکس رانندگی پرهیجان و جوان‌پسندی را به راننده هدیه نمی‌دهد.
- سر و صدای زیاد و آزار دهنده (البته این عیب امروزه بسیار بهبود یافته است.)
- استهلاک بالاتر و هزینه تعمیرات بالا
البته باید درنظر گرفت که کمپانی تولید کننده گیربکس نیز در کیفیت و عملکرد آن چه از نظر سر و صدا و چه سرعت عمل تاثیر مستقیم دارد. همین امر در استهلاک و تعمیرات آن نیز موثر خواهد بود. به‌طور کلی بزرگترین عیب این نوع گیربکس که هنوز به‌طور کامل رفع نشده است، شتابگیری کند خودرو است. آنچه هیجان سواری با یک خودروی روز و موتور پرقدرتش را به‌شدت می‌کاهد.
خودروهایی که از گیربکس CVT بهره می‌برند
استفاده از گیربکس‌های CVT در تمام دنیا رواج دارد و اغلب خودروهای خانوادگی و کم دردسر تولید کمپانی‌های معتبر جهانی دارای گیربکس‌های CVT هستند. برخی از خودروهایی که در ایران با این گیربکس ارائه می‌شوند عبارتند از:
آریزو ۶، میتسوبیشی لنسر، رنو فلوئنس، جک J4، آریزو 5T، کوییک اتوماتیک، لیفان X50
البته برخی از این خودروها از گیربکس های CVT بهینه شده بهره می‌برند اما برخی دیگر مشکلاتی را که پیشتر با گیربکس‌های CVT داشتیم همچنان همراه دارند.